Əqli mülkiyyət obyektlərindən istifadə və vergi məsələləri. Royalti.

Bu dəfəki bloq yazımızda obyekti əqli mülkiyyət olan kommersiya əməliyyatlarında verginin tutulması və köçürülməsindən bəhs edəcəm. Ümumiyyətlə, qanunvericilikdə əqli mülkiyyət obyektlərinin vergi, gömrük, idxal-ixrac əməliyyatına dair xüsusi tələblər təsbit edilmişdir. Bununla bağlı ilk növbədə vergi tutulmalarından danışacağıq.

Anlayışı – Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 13-cü maddəsinin 2.23-cü bəndinə əsasən, “Royalti – ədəbiyyat, incəsənət, yaxud elm əsərləri, proqram təminatı, kinematoqrafik filmlər və digər qeyri-maddi aktivlər üzərində müəllif hüquqlarından istifadə olunması, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə, istənilən patentə, ticarət markasına, dizayn, yaxud modelə, plana, məxfi düstura, yaxud prosesə, sənaye, kommersiya, yaxud elmi təcrübəyə aid olan informasiyaya, sənaye, kommersiya və ya elmi avadanlıqdan istifadə, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə mükafat şəklində alınan ödənişlərdir”. Məsələn, A şirkəti B şirətindən hər hansı proqram təminatı aldığı zaman həmin proqramın işləməsi üçün lisenziya da almış olur. Həmin lisenziya əsasında proqram təminatının sahibinə – B şirkətinə (B şirkəti burada proqram təminatını yaradan müəllifin və proqramdan istifadə hüququnu vermək hüququ olan digər şəxs və ya şirkət ola bilər) müəyyən dövri ödənişlər edilir. Məhz həmin ödənişlər royalti adlanır.

Xarakteristikası – Vergi qanunvericiliyi aspektindən royalti qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlir hesab edilir (VM, maddə 99.3.4). Yəni, proqram təminatını istehsal edən şirkət sahibkar kimi qeydiyyatdan keçib VÖEN-ə malik olsa da, onun proqram təminatının lisenziyasına görə aldığı ödənişlər qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlir kimi vergiyə cəlb olunacaq. Digər tərəfdən, royaltidən gəlir əldə edən şəxslərin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ yoxdur (VM, maddə 218.5). Bununla belə, əgər royaltidən gəlir əldə edən şəxslər bu fəaliyyətlə yanaşı, digər fəaliyyət növləri ilə məşğul olduqda, VM-in tələbləri (müvafiq oalraq VM-in 218.1-ci və 218.2-ci maddələrinin müddəaları) nəzərə alınmaqla, digər fəaliyyətdən əldə etdiyi gəlirlərə sadələşdirilmiş vergini tətbiq etmək hüququna malikdirlər. Bu halda əmlakın icarəyə verilməsi, royalti və digər fəaliyyət növləri üzrə əldə edilən gəlirlərin və xərclərin uçotu hər bir fəaliyyət növü üzrə ayrılıqda aparılır (VM, maddə 221.7). Bu o deməkdir, əgər proqram təminatının istehsalçısı olan B şirkəti digər fəaliyyət növləri ilə, məsələn proqram təminatına dəstək xidmətinin göstərilməsi və ya aparat təminatının (komputerin hissələri) satışı ilə də məşğul olursa, bunlar ayrı əməliyyatlar hesab edilir və bu əməliyyatlardan əldə edilən gəlirlərə sadələşdirilmiş vergi tətbiq edilə bilər.

Bəyan edilmə qaydası – Fiziki şəxsin aldığı və Azərbaycan Respublikasında ödəmə mənbəyindən vergi tutulmuş royalti ümumi gəlirdən çıxılır (VM, maddə 100). Royaltidən gəliri olan fiziki şəxslər, yaxud Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda gəlir əldə edən rezident fiziki şəxslər ərizəni gəlir əldə etmək hüququ yarandığı gündən gec olmayaraq vergi orqanına verməlidirlər (VM, maddə 33.4)  Bununla yanaşı, ölkə hüdudlarından kənarda royaltidən gəlir əldə edən rezident fiziki şəxslər vergi orqanlarına bəyannamə verməlidirlər (VM, maddə 149.1.4)

İstisnalar – “Sosial sığorta haqqında” AR Qanunun maddə 15-ci maddəsinə əsasən, royaltiyə məcburi dövlət sosial sığorta haqqı hesablanmır. Burada müəlliflik qonorarı istisna təşkil edir.

Digər bir istisna qaydanı VM müəyyən edib. Belə ki, vergitutma məqsədləri üçün Azərbaycan Respublikasının rezidenti hesab olunmayan müəssisənin əqli mülkiyyətdən əldə etdiyi royalti mənfəət olaraq Azərbaycan Respublikasında vergiyə cəlb olunur (VM, maddə 14-2.1.3.2) Bununla belə, Azərbaycan Respublikasında keçirilən Formula 1 və Formula 2 yarışlarına aid qeyri-maddi aktivlər üzərində müəllif hüquqlarından istifadə olunmasına, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) ilə bağlanılmış müqavilə əsasında onun tərəfindən qeyri-rezident hüquqi şəxsə ödənilən royalti gəlirləri 2018-ci il yanvarın 1-dən 6 il müddətinə vergidən azad edilib (VM, maddə 106.1.28).

İkiqat vergitutma və royalti – Royaltinin hesablanması zamanı mühasiblərin diqqət etməli olduğu digər məqamlardan biri əqli mlükiyyət obyekti olan malların hansı dövlətlərdən ixrac edilməsidir. Belə ki, AR ikiqat vergitutumanın qarşısını almaq məqsdilə bir sıra dövlətlərarası Konvensiyanı imzalamışdır. AR ilə Belçika Krallığı və  Yunanıstan Respublikası Hökuməti arasında gəlirlərə və əmlaka görə vergilərə münasibətdə ikiqat vergitutmanın aradan qaldırılması və vergitutmadan yayınmanın qarşısının alınması haqqında Konvensiyalar imzalanmışdır. Hər iki Konvensiyada tutulan royaltinin dərəcəsi fərqli (müvafiq olaraq Yunanıstan üçün maksimum 8, Belçika Krallığı üçün 10 faiz) müəyyən edilmişdir.

Vergi inzibatçılığı – Bundan əlavə AR “Müstəqil Dövlətlər Birliyinin iştirakçısı olan dövlətlər arasında vergi inzibatçılığının həyata keçirilməsi üçün elektron formada məlumat mübadiləsi haqqında” Protokola üzv olmuş, Protokolun üzvü olan dövlətlərin səlahiyyətli orqanlarına digər iştirakçı dövlətlərin hüquqi şəxslərinin gəlirləri barədə məlumatı mübadilə etmək öhdəliyini götürmüşdür. Protokolun şərtlərinə uyğun olaraq, hüquqi şəxslərin royalti, o cümlədən əqli mülkiyyət obyektlərinin istifadəsindən və (və ya) istifadə hüququnun təqdim edilməsindən gəlirlər, eləcə də fiziki şəxslərin məlumat mənbələrində mövcud olduğu halda royalti, o cümlədən əqli mülkiyyət obyektlərinin istifadəsindən və (və ya) istifadə hüququnun təqdim edilməsindən gəlirlər digər iştirakçı dövlətə açıqlanır.

Təcrübədə, daha çox proqram təminatına dair lisenziyaların şərtlərində ödəniləcək məbləğin royalti olub-olmamasına dair birbaşa göstəriş olmur. Bu zaman diqqət edilməli məqam kommersiya əməliyyatının obyektinin əqli mülkiyyət obyekti olub-olmamasını aydınlaşdırmaq, daha sonra ödənişin adi xidmət haqqı, yoxsa royalti olması müəyyən etməkdir.